Hasta Hakları

1. Engelli haklarından yararlanabilmek için neler yapmalıyım?

Her şeyden önce engelliler için sağlık kurulu raporuna başvurmak gerekir.

2. Engelliler için sağlık kurulu raporu nedir?

Engelliler için verilen sağlık kurulu raporu, kişilerin engel durumlarını, engel gruplarını, engel tür ve derecelerini değerlendiren bir rapordur.

Not: Çocuklara, Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirme Raporu (ÇÖZGER) verilmektedir. Bu rapor için de çocuğun bakımını üstlenen kişi yazılı dilekçe ile bu raporu vermeye yetkilendirilmiş hastaneye başvurabilir.

3. Engelliler için sağlık kurulu raporunu nerelerde kullanılabilir?

“Rapor; engelli aylığı, evde bakım yardımı, bakım hizmetleri, özel eğitim, istihdam ve sağlık gibi alanlarda tanımlanmış hak ve hizmetlerden yararlanmak için gerekli olan belgedir.

Engelli sağlık kurulu raporu, engelliler için düzenlenmiş vergi indirimleri, vergi muafiyetleri ve çeşitli alanlardaki indirimler için de kullanılmaktadır.” https://www.memursen.org.tr/yayinlar/engellihaklari.pdf

4. Engelliler için sağlık kurulu raporunu nereden alınabilir?

Engelliler için sağlık kurulu raporu, Sağlık Bakanlığı’nın yetkilendirdiği hastanelerden alınabilir.

Not: Bu hastanelerin listesi sağlık bakanlığının internet sitesinde yayımlanmaktadır.

Not: Engelliler için sağlık kurulu raporu için başvuru yapılması düşünülen hastaneden de bu raporu vermeye yetkili olup olmadığı ile ilgili bilgi alınabilir.

5. Erişkinlerde Engellilik oranları neye göre belirlenir?

Erişkinler için; Bireyin engel durumu, sağlık kurulunca “Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” Ek-2’de yer alan engel alanları kılavuzunda bulunan engel oranlarına göre yüzde (%) olarak belirlenir. (20.02.2019 tarihli 30692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-2.htm).

Belirlenen bu oran raporun ilgili bölümünde belirtilir. Bireyin engellilik durumu, Ek-2’de hastalığın adı yer almasa bile, vücut sistemleri üzerinden fonksiyon kayıpları değerlendirilerek belirlenir.

6. Çocuklarda Engellilik oranı neye göre belirlenir?

Çocuklar için; Raporda engel oranı yazılmaz. Özel gereksinim düzeylerinin engel oranları ile ilgili mevzuatla uyumunda Ek-3’te yer alan tablo kullanılır.

(20.02.2019 tarihli 30692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-1.htm)

7. Erişkinlerin Engellilere tanınan sosyal ve ekonomik haklardan yararlanabilmesi için belli bir engel oranı aranmakta mıdır?

Ülkemizde engelli haklarından yararlanmak için; bireyin en az %40 oranında engelli olduğunu belgelemiş olması gerekir.

Not: Bu belgeleme işlemi, Sağlık Bakanlığı tarafından engelli sağlık kurul raporu vermeye yetkilendirilmiş bir hastaneden alınan raporla yapılmalıdır.

8. Çocukların Engellilere tanınan sosyal ve ekonomik haklardan yararlanabilmesi için belli bir engel oranı aranmakta mıdır?

20 Şubat 2019 tarihinden önce alınmış raporlarda, çocukların özel eğitim almaları için gerekli engel oranında alt sınır %20’dir.

20 Şubat 2019 tarihinde yayınlanan Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) gereği, çocukların raporlarına engel oranı yazılmayacak engel oranı %20’nin karşılığı olarak raporda “özel gereksinim var (ÖGV)” ibaresi yazılacaktır (https://khgmcalisanhaklaridb.saglik.gov.tr/Eklenti/30344/0/gulhane-eah-engelli-haklari-rehberipdf.pdf) .

Çocukların fizyoterapi, özel eğitim, rehabilitasyon ve benzer gereksinimleri raporda belirtilecektir.

9. Engelli kimlik kartı nedir?

Engel oranı %40 veya üzerinde engelli sağlık kurul raporu olan yetişkinler ile Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu olan çocuklar, engelli kimlik kartı/özel gereksinimli birey kartı alabilirler.

Not: Ağır engellilerin engelli kimlik kartında “refakatli” ibaresi olur.

Not: 20 Şubat 2019 tarihinden sonra erişkinler için düzenlenen raporda “tam bağımlı engelli birey” ifadesi olanlar ile raporunda “Çok ileri düzeyde özel gereksinim var (ÖGV)”, “Belirgin ÖGV” ve “Özel koşul gereksinimi var (ÖKGV)” ifadeleri olan çocuklar ağır engelli sayıldıklarından bu kişilere de “refakatli” ibareli engelli kimlik kartı düzenlenir (https://khgmcalisanhaklaridb.saglik.gov.tr/Eklenti/30344/0/gulhane-eah-engelli-haklari-rehberipdf.pdf ).

10. Engelli kimlik kartı nasıl alınır?

Engelli bireyin ikamet ettiği ildeki Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne 2 adet fotoğraf, nüfus cüzdanı ve engelli sağlık kurulu raporunun aslı veya onaylı örneği ile müracaat edilerek engelliler için kimlik kartı alınabilir.

Yeni Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Kartı ile Engelliler İçin Kimlik Kartı başvuruları e-Devlet kapısı üzerinden de yapabilir (https://www.aile.gov.tr/sss/engelli-ve-yasli-hizmetleri-genel-mudurlugu/engelliler-icin-kimlik-karti/) .

11. Engelli bireylerin sağlığa ve tıbbi cihazlara erişim hakları nelerdir?

Tıbbi malzemeler;

Engelli bireylerin Protez-ortez, tekerlekli sandalye, işitme cihazı ve diğer yardımcı araç gereçlerin bedelleri Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanır (Sağlık Uygulama Tebliği-SUT kapsamında).

Engelli birey, herhangi bir güvence kapsamında değilse bu araç gereçlerin Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarından (SYDV) temini için Valilik ve Kaymakamlıklara başvurabilir.

Not: Engellinin bulunduğu hanede kişi başına düşen gelir, SYDV muhtaçlık sınırını geçmiyorsa engelli bu talepte bulunabilir.

Not: Hasta alt bezlerinin fatura bedelleri bazı koşullara bağlı olarak SGK tarafından ödenmektedir.

Bunun için engelli bireyin hastalığı nedeniyle “mesane veya rektum” kontrolü olmadığının ve hasta alt bezi kullanma gerekliliği olduğunun hekim raporu ile tespit edilmesi gerekmektedir. Bu rapora dayanılarak reçete düzenlenirse hasta alt bezlerinin fatura bedeli SGK tarafından ödenir.

Not: Çocuklar için bu bedelin karşılanması için çocuğun en az iki yaşını tamamlamış olması gerekmektedir.

Fizik tedavi ve rehabilitasyon

Uygun rapor alması koşulu ile engelli birey kamu hastanelerinden fizik tedavi ve rehabilitasyon hizmeti alabilir:

1. Engelli kişinin 30 seans fizik tedavi ve rehabilitasyon hizmeti alabilmesi için fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı hekimin sağlık raporu düzenlemesi gerekir.

2. Engelli kişinin 31-60 seans fizik tedavi ve rehabilitasyon hizmeti alabilmesi için en az bir fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzman hekiminin yer aldığı sağlık kurulu tarafından verilen rapor gereklidir.

3. Engelli kişinin 60 üzerinde seans fizik tedavi ve rehabilitasyon hizmeti alabilmesi için en az bir fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzman hekiminin yer aldığı üçüncü basamak sağlık kurumu sağlık kurulunca tarafından verilen rapor gereklidir.

Not: Engelli kişinin 30’dan fazla seans fizik tedavi ve rehabilitasyon hizmeti alacağı durumlarda, hastanede birden fazla fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzman hekimi bulunuyorsa kurul bu hekimlerden oluşmalıdır.

Not: Ayaktan tedavilerde raporlar resmi sağlık kurulu tarafından verilmelidir.

Evde Sağlık Hizmeti

Evde sağlık hizmeti ihtiyacında olan hastalar veya aile bireyleri Sağlık Bakanlığı bünyesinde bulunan ulusal çağrı merkezini 444 38 33 nolu telefondan arayarak bu hizmetler için başvuru yapabilirler.

Çağrı merkezi tarafından bu başvuru ile ilgili gerekli işlemler başlatılır. İlk görüşmeden sonra Koordinasyon Merkezi hizmet talep eden kişi ile görüşme yapar ve hastayı ilgili hastanenin ekiplerine yönlendirilir.

Hekim ve yardımcı sağlık personeli hastayı evinde ziyaret ederek hizmet alacak kişinin durumunu ve ona sunulması gereken hizmetleri belirler.

Evde sağlık hizmeti alacak olan hastanın tedavisini planlayan başka hekimler varsa evde sağlık hizmetini sunacak hekim onlarla da görüşerek evde sağlık hizmeti tedavi planı oluşturur.

Evde ağız diş sağlığı hizmetleri

Evde ağız diş sağlığı hizmeti almak isteyen hastalar Sağlık Bakanlığı Ulusal Çağrı Merkezi 444 38 33 nolu telefonu arayarak başvuru yapabilirler. Evde sağlık ekibi ev ortamında yapılabilecek basit çekim, hareketli protez vb. işlemleri gerçekleştirebilir. Ancak ev ortamında yapılamayacak kanal tedavisi, komplikasyonlu çekim, sabit protez vb. işlemler için hasta hastaneye yönlendirir.

12. Engelli bireylerin eğitim hakları nelerdir?

Engelli bireyler, Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı resmi veya özel eğitim kurumlarında eğitim-öğretimden yararlanabilir.

Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından Özel eğitime ihtiyacı olduğu belirlenen engelliler, 81 ilde bulunan özel eğitim kurumlarında engel durumlarına uygun sınıflarda eğitim alabilir (Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Rehberlik Araştırma Merkezi Kılavuzu). Örneğin görme, işitme, zihin engellilere, açılan özel eğitim kurumlarından eğitim alabilirler. Ayrıca engelliler, Genel eğitim içerisindeki okulların özel eğitim sınıflarında da eğitim alabilirler (http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_01/17234231_ram_kilavuzu_2018.pdf).

Hastalıkları nedeniyle hastanede kalmak zorunda olan çocuklar için hastane ilköğretim okulları bulunmaktadır. Okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında kaynaştırma eğitimi uygulanan sınıflarda eğitim alabilirler.

Kaynaştırma sınıfları özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademede diğer bireylerle karşılıklı etkileşim içinde bulunmalarını ve eğitim amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirmelerini sağlamak amacıyla oluşturulmuştur. Kaynaştırma eğitiminde engelli bireylere destek eğitim hizmetleri sağlanarak akranları ile tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak eğitim alabilmektedir. https://www.memursen.org.tr/yayinlar/engellihaklari.pdf

Bu okulların giderleri ve okula ulaşımları tamamen Millî Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır.

Bu imkândan yararlanmak isteyen velilerin okullarına başvurmaları yeterli olacaktır.

• Engelli bireyler gerçek veya tüzel kişiler tarafından açılan özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinden de eğitim alabilirler. https://www.memursen.org.tr/yayinlar/engellihaklari.pdf Üniversite giriş sınavları gibi sınavlarda engelli bireylere uygun sınav ortamları oluşturulmakta ve engelli bireyin engel türü ve engel derecesi puan ve tercihleri için göz önüne alınacaktır (Yükseköğretim Kurumları Sınavı 2021 7.9. madde https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2021/YKS/kilavuz040220211.pdf ).
  
  

Üniversite sınavına giren engelli öğrenciler ne tür hizmetlerden faydalanmaktadır?

Üniversite sınavına giren engelli öğrenciler için sınav noktalarında gerekli düzenlemeler yapılmaktadır. Ortopedik ve görme engellilere uygun olarak düzenlenmiş sınav mekânları hazırlanmakta, görme engelliler ve az görenler için 30 dakikalık ek sınav süresi verilmekte, sınav sorularını okuyacak ve söylenecek yanıtları yazacak uygun eğitimli ve düzgün diksiyonlu “yardımcı refakatçi” eşliğinde sınava girme olanağı tanınmaktadır. (https://www.memursen.org.tr/yayinlar/engellihaklari.pdf)

13. Özel eğitim hizmetlerinden yararlanmak için nereye başvurmak gereklidir?

Özel eğitim hizmetlerinden yararlanmak için ikamet edilen ilçede bulunan MEB’e bağlı Rehberlik Araştırma Merkezine (RAM) başvuruda bulunulmalıdır. Ayrıca engelli bireyin eğitsel tanılaması yapılmalıdır.

Engelli bireyin eğitsel değerlendirmesi ve tanılamasıyla ilgili ilk başvuruyu okul yönetimi, engelli çocuğun velisi, engelli bireyde zihinsel engel yok ve 18 yaşını doldurmuş ise engelli bireyin kendisi eğitsel değerlendirme ve tanılama için başvuruyu yapabilir. Engelli birey resmî kurumlarda bakım ve barınma hizmetinden yararlanıyorsa kurumun resmî yazı ile görevlendireceği personel engelli bireyin eğitsel değerlendirme ve tanılaması için başvuruyu yapar.

Engelli bireylerin eğitsel değerlendirmesi ve tanılaması ile ilgili iş ve işlemler RAM’larda oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından yapılır. (https://www.memursen.org.tr/yayinlar/engellihaklari.pdf)

14. Evde bakım hakları nelerdir?

Engellilerin evde bakımı ile ilgili önemli düzenlemelerden biri Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik’tir.

Yönetmeliğin amacı “bakıma muhtaç engellilerin bildirimi, tespiti, değerlendirilmesi ile bakım hizmetlerine, bakım ücretlerine ve ödemelerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.” Madde 1

Evde bakım ve diğer merkezlerde bakım ile ilgili önemli hükümler bu düzenlemede yer almaktadır. Bu çerçevede evde ve diğer bakım merkezlerinde engellilerin bakımı ile ilgili hususlarda bu Yönetmelikten yararlanmak mümkündür.

Yönetmelikte Bakıma Muhtaç Engellinin tanımı yapılmıştır. Bu tanıma göre kişinin muhtaç engelli olarak kabul edilmesi için; öncelikle ağır engelli olduğu belirlenmelidir. Ağır engelli olduğu belirlenen kişilerin “günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün” olması da gerekmektedir.

Bu şartlara ek olarak ağır engellilerin muhtaç engelli olarak kabul edilmesi için aylık gelirlerinin belli bir seviye altında olması gerekmektedir.

Gelir şartı yönetmelikte; “Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamı esas alınmak suretiyle; kendilerine ait veya bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarının, bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden daha az” olması şeklinde belirlenmiştir.

Bu durumda engelli bireyin muhtaç engelli olarak tanımlanabilmesi için belli bir engel oranının ve belli bir gelir düzeyinin altında olması gerekmektedir.

Not: Muhtaç engellinin bakım hizmetlerinden yararlandırılması için “Mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları, genel kolluk kuvvetleri ve belediye zabıta memurları” il/ilçe müdürlüklerine bildirimde bulunabilirler. “Ayrıca, diğer kamu kurum ve kuruluşları, vatandaşlar, engellilerin kendileri veya akrabaları da bildirimde bulunabilirler”.

Bakım hizmetlerinin bakıma muhtaç özürlünün akrabaları veya bakıcı personel tarafından ikametgâhında verilmesi:

Bu Yönetmelik kapsamında muhtaç engelli birey veya ailesinin talebi hâlinde engelli bireye ikametgâhında (evinde) engelli bireye akrabaları veya bakıcı personel tarafından bakım hizmeti verilebilir. “Bu durumda bakıma muhtaç özürlülere sunulan bakım hizmeti karşılığında, bakım ücreti bakıma muhtaç özürlünün akrabalarına veya bakıcı personeli istihdam eden özel bakım merkezine il müdürlüğü tarafından aylık olarak ödenir.”

Muhtaç engelliye evde bakımı verecek akrabanın muhtaç engelli ile aynı evde kalması esastır. Ancak, bakıma muhtaç engelliye bakacak başka kişi bulunmuyorsa ve bakıma muhtaç engelli veya yasal temsilcisi özel veya resmi merkezlerde bakım hizmeti almayı istemiyorsa bakım hizmeti her gün muhtaç engellinin evine rahatlıkla gidip gelebilecek bir yakınlıkta olan farklı bir adresteki akraba tarafından da sunulabilir.

Bu durumda, bakıma muhtaç engellinin yirmi dört saat içindeki tüm bakım ihtiyacının giderilmesi ve fiilen en az sekiz saat bakıma muhtaç engelli ile birlikte olunması ve bakım raporunda sekiz saatten az olmamak üzere kaç saat birlikte olunacağının belirtilmesi gereklidir.

Not: Aynı konutta kalmayan akrabanın, muhtaç engelliye bakabilmesi için bakım hizmetleri değerlendirme heyetinin bakım hizmetinin verilmesinde sorun veya yetersizlik olmayacağı yönünde kanaat getirmesi gerekmektedir. (Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik Madde 11 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/10/20071023-10.htm).

Not: Yönetmelik akraba ifadesinden ne anlaşılması gerektiği ile ilgili açıklamaya yer vermiştir. Buna göre;

“üveyler dahil olmak üzere bakıma muhtaç engellinin; eşi, çocukları ile çocuklarının eşleri, ana ve babası ile bunların ana ve babası, torunları ile torunlarının eşleri, kardeşleri ile kardeşlerinin eşleri, kardeşlerinin çocukları ile kardeş çocuklarının eşleri, eşinin ana ve babası, eşinin kardeşleri, eşinin kardeşlerinin eşleri ile çocukları, amcaları ve amcalarının eşleri, amca çocukları ile bunların eşleri, halaları ile halalarının eşleri, hala çocukları ile bunların eşleri, dayıları ve dayılarının eşleri, dayı çocukları ile bunların eşleri, teyzeleri ve teyzelerinin eşleri, teyze çocukları ile bunların eşlerinden her biri” akraba olarak kabul edilmektedir.

(Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik)

15. Evde bakım Desteği nedir? Hangi Koşullarda Ödenir?

2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu kapsamında muhtaç bireylere evde bakım desteği de sağlanmaktadır. Bu destek Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü tarafından ödenir.

Engelli bireylerin hayatlarını evde sürdürmesine yardımcı olan kişilere (bakımını üstlenen akrabası, vasisi gibi üçüncü kişilere) yapılan destektir.

Evde bakım desteği için gerekli şartlar şunlardır:

1) Engelli sağlık raporunda “ağır engelli” yazılı olması (20 Şubat 2019 tarihinden sonra erişkinler için engelli sağlık kurul raporu alanların raporunda, ağır engelliliğin karşılığı olan “tam bağımlı engelli birey” ifadesi aranır.

18 yaş altı çocuklar için alınan özel gereksinim raporunda ise “Çok ileri düzeyde özel gereksinim var (ÖGV)”, “Belirgin ÖGV” ve “Özel koşul gereksinimi var (ÖKGV)” ifadeleri olan çocuklar ağır engelli sayılır),

2) Haneye giren tüm gelirler toplanıp hanedeki kişi sayısına bölündüğünde; kişi başı aylık gelirin asgari ücretin üçte ikisinden az olması gerekir.

3) Sosyal hizmetler il müdürlüğü ya da sosyal hizmet merkezi tarafından yapılan inceleme sonucu, engelli bireyin bakıma ihtiyacı olduğuna karar verilmesi.

Başvuru yeri: İllerde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlükleri, ilçelerde sosyal hizmet merkezleridir. Müdürlüklerinin bulunmadığı yerlerde ise Kaymakamlıklara başvuru yapılabilir.

Engelli birey adına anne, baba ya da yasal vasisi başvuru yapabilir.

Bakım verecek kişinin akraba olması şartı aranır.

Birey, engelli sağlık raporu ile başvuru yapabilir.

Gerekli belgeler, müdürlük tarafından istenir. Hanede, birden fazla “ağır engelli” varsa, bir engelliden sonraki her engelli 2 kişi sayılır. Buna göre aynı evde 2 ağır engelli birey, anne ve babası ile yaşıyorsa, bu evdeki kişi sayısı 5 olarak belirlenir.

Evde bakım desteği alanlar; engelli bireyin vefat durumunu, hastanede yatışını, adres değişikliğini, gelir durumu değişikliğini ve hanedeki kişi sayısındaki değişimi, süresi içinde bildirmek zorundadırlar. Ayrıca, ÖTV istisnalı araç alımı-satımı, ev alım satımı, bankadaki hesap, fazla mesai ücretleri gibi mali durumdaki değişimler; bakım maaşı başvurusu yapılan birime bildirilmelidir.

(https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2828&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5)

16. Muhtaç Engellilere ne gibi bakım hizmetleri verilmektedir?

“a) Kişisel bakım hizmetleri;

1) Banyo yaptırılması,

2) Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması,

3) Tırnaklarının kesilmesi,

4) Saçlarının taranması,

5) Dişlerinin temizlenmesi,

6) Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi,

7) El, yüz ve ayak temizliği,

8) Sakal tıraşının yapılması,

9) İstenmeyen tüylerin temizlenmesi,

10) Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması,

11) Burun ve kulak temizliğinin yapılması,

12) Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi,

13) Odasının temizlenmesi,

14) Çamaşırlarının yıkanması,

15) (Ek:RG-23/10/2007-26679) Tehlikelere karşı korunması ve gözetilmesi gibi hizmetleri içerir.

b) Psiko-sosyal destek hizmetleri;

1) Bakıma muhtaç engelli ailesinin, engelliyi ve engel durumunu kabullenmesine, bilgilendirilmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri,

2) Bakıma muhtaç engellinin engelini, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesine, bilgilenmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri,

3) Engelli ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri,

4) Engellinin bağımsız yaşama, sosyal hayata uyumuna ve katılımına yönelik sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu tür etkinliklere katılabilmesi için refakat hizmetleri,

5) Engellinin terk edilme, reddedilme, engel durumunu kabullenememe, ümitsizlik, intihar etme, yalnızlık, sevgisizlik ve benzeri olumsuz duygulardan kurtarılmasına ve depresyon, stres ve benzeri durumların yaşanmasının engellenmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetleri, gibi psiko-sosyal destek hizmetleri içerir.”

(Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik)

1. ENGELLİLERİN ÇALIŞMA HAKLARI NELERDİR?

17. Engelli Kamuda memur ve işçi olarak istihdam edilebilir mi?

Engelli vatandaşlar kurumlara iki ayrı usul ile yerleştirilebilir;

1. Ortaöğretim, ön lisans ve lisans düzeyinde mezun olan veya sınavın geçerlilik süresinde mezun olması beklenen vatandaşlar Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı’na (EKPSS) girmesi gerekmektedir.

2. İlkokul veya ortaokul mezunu ya da ilköğretim düzeyinde kurumdan mezun olanlar ise kura yöntemiyle kamu personeli olmaktadırlar.

Not: Kamu kurum ve kuruluşları çalıştırdıkları toplam kadro sayısının %3’ü kadar engelli personel çalıştırmak zorundadır (657 sayılı Devlet Memurları Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=657&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5).

18. Engelliler özelde işçi olarak istihdam edilebilir mi?

Elli veya daha fazla işçinin çalıştığı özel sektör kurumlar toplam çalışan sayısının %3’ü kadar engelli işçiyi çalıştırmak zorundadırlar. (4857 sayılı İş Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.pdf)

Not: Vatandaşlar, iş başvuruları için veya hangi kurumların engelli personel alıp almadığını öğrenmek için Türkiye İş Kurumuna, Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüklerine ya da Türkiye İş Kurumunun resmi internet adresi olan www.iskur.gov.tr adresinden başvuruda bulunabilir ve kontrol sağlayabilirler.

19. Hangi engelli bireyler bu kotadan yararlanabilmektedir?

İşveren, zorunlu engelli kotasını doldurmak zorundadır. Tüm vücudunda, sağlık raporuna göre %40 ve üstü engeli bulunan herkes bu kotadan yararlanabilir.

Not: Engel oranı %40 altında kalanlar ve sağlık kurulu raporu değil, tek hekim raporu ile engel oranı belirtenler bu kotadan yararlanamaz. Not: 14 yaşını doldurmamış bireyler bu kotadan yararlanamaz (Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik madde 3 https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=13013&mevzuatTur=Kuru mVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5)

20. Engelli Çocuğu olan kamu görevlilerinin mazeret izni hakkı var mıdır?

Engel oranı %70 olan veya sürekli hastalığı bulunan çocuğu olan kamu personeline günlük bakım izni verilmektedir.

Eğer istenirse, bu izin bütün olarakta 10 gün şeklinde verilmektedir.

Not: Eğer çocuk evli ise, eşinin de engel derecesi %50 ve üzeri olmalıdır.

Not: Verilen 10 gün mazeret iznini anne veya babadan sadece biri kullanabilir (657 sayılı Devlet Memurları Kanunu madde 104).

21. Engelli kamu görevlilerine gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilebilir mi?

Kanunen bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyi olan kamu görevlisine gülük bakım izni verilmektedir.

Kamu personeli isteği dışında mesaiye veya gece vardiyasına bırakılamaz.

Not: Engelli bireyin hastalık derecesinin mevzuata göre geçerli bir sağlık kurulu raporuyla belgelenmesi gerekir (2010/02 sayılı Başbakanlık Genelgesi.

https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/01/20100130-18.htm)

22. Engellilerin çalışma koşulları nasıl olmalıdır?

İşveren, çalışma ortamını engelli personele uygun hale getirmek zorundadır;

Personelin işini kolay yapmasını sağlamak,

Engelli personelin sağlığının korunması ve engelinin ilerlemesinin önüne geçmek,

Mesleki bilgi birikimine uygun çalışmasını sağlamak ve gelişimini arttırmaktır.

Not: İşveren, engelli çalışanının mesai başlangıç ve bitiş saatlerini mevzuata göre düzenlemelidir (İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=5447&mevzuatTur=Kuru mVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5)

23. Engelli çalışanlar vergi indiriminden faydalanabilir mi?

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu 31. Madde uyarınca, Çalışma gücünün asgari % 80’ini kaybetmiş bulunan birinci derece engelli, asgari % 60’ını kaybetmiş bulunan ikinci derece engelli, asgari % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece engelli sayılmakta ve bu kişilere işçi-kamu görevlisi ayrımı gözetilmeksizin belli tutarda indirimler uygulanmaktadır.

Engellilik dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar, çalışanın ücretinden indirilmekte ve gelir vergisine tabi olmamaktadır. Buna göre 2021 yılı engelli indirim oranları; %80 ve üzeri 1. Derece engelli için 1.500,00 TL, %60 – %80 2. Derece engelli için 860,00 TL, %40 – %60 3. Derece engelli için 380,00 TL’dir (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.4.193.pdf) .

İndirimden yararlanmak isteyen engelli personel nüfus kâğıdı örneği ile çalıştığı yerden alacağı hizmet erbabı olduğunu gösteren belge ile birlikte illerde Defterdarlık Gelir Müdürlüğüne, bağımsız Vergi Dairesi bulunan İlçelerde ise Vergi Dairesi Müdürlüğüne, diğer ilçelerde ise Mal Müdürlüğüne bir dilekçe ile başvurulması zorunluluğu bulunmaktadır.

Sonrasında başvuruyu alan kurum, gerekli formlar ve bir yazı ile, sağlık kurulu raporu alması için yetkili olan en yakın hastaneye sevk eder. Sağlık kurulu raporu ile engel derecesi tespit edilen bireyin yararlanacağı indirimle ilgili tüm işlemler başvurunun yapıldığı kurumca düzenlenmektedir.

24. Engelli kamu görevlilerinin yer değiştirme taleplerine yönelik bir düzenleme bulunmakta mıdır?

Sağlık kurulu raporuna göre, en az %40 oranında engelli olduğu belirlenmiş olan kamu görevlileri ve ağır engelli statüsünde raporu olan eşi ve bakmakla yükümlü olduğu birinci dereceden akrabaları bulunan kamu görevlilerinin engel durumundan kaynaklı yer değiştirme talebi hakkı vardır.

Bu kapsamda gerçekleştirilen talepler, Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına İlişkin Yönetmelikte var olan kısıtlayıcı hükümlere tabii olmadan sadece atanmak istedikleri kurum ve kuruluşların kadro imkanları ve teşkilat yapıları göz önüne alınarak gerçekleştirilmektedir.

25. Bakım gereksinimi olan engelli yakını bulunan kamu görevlilerinin tayininde kolaylık sağlanmakta mıdır?

Bakım gereksinimi olan yakını bulunun kamu görevlilerinde çocuk ve yetişkin olmak üzere farklı koşullar aranmaktadır:

Bakıma muhtaç birey yetişkin ise “Tam Bağımlı Engelli Birey” olmalıdır.

Bakıma muhtaç birey eğer 18 yaşının altında ise, çok ileri düzeyde özel gereksinimi vardır (engel oranı %70-79 arası), belirgin özel gereksinimi vardır (%80-89 arası) veya özel koşullu gereksinimi vardır (%90-99) ifadelerinden biri bulunması gerekmektedir.

Not: Devlet Memurları Kanununun 72’nci maddesi ve bu maddeyi dayanak olarak alan yönetmelikler kurum içi yer değişikliklerini düzenlemektedir. Buna göre, belediyelerde ve üniversitelerde çalışan kamu görevlileri, kurumların var olan teşkilat yapıları gereği tayin talebinde bulunamaz.

Bu nedenle böyle bir talebi bulunan personelin, yaşadığı yer çevresine bağlı olarak, kadrosuna uygun bir kuruma yer değişikliği için dilekçe vermesi, sonrasında da çalıştığı kurumun bu yer değişikliğine onay vermesi gereklidir (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.657.pdf ).

26. Özel eğitim gereksinimi olan aile üyelerine ilişkin memurların tayinleri hakkında özel bir düzenleme var mı?

Özel eğitim gereksinimli aile bireyi olan memurların tayin isteklerinde ise, Devlet Memurları Kanununun Ek 39’uncu maddesinde, “Devlet memurlarının, hayatını başkasının yardım veya bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede engelli olduğu sağlık kurulu raporu ile tespit edilen eşi, çocukları ile kardeşlerinin, memuriyet mahalli dışında resmî veya özel eğitim ve öğretim kuruluşlarında eğitim ve öğretim yapacaklarının özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından belgelendirilmesi hâlinde, ilgilinin talebi üzerine eğitim ve öğretim kuruluşlarının bulunduğu il veya ilçe sınırları dâhilinde kurumunda bulunan durumuna uygun boş bir kadroya ataması yapılır.” hükmü yer almaktadır.

27. Kamuda işçi kadrosunda çalışan engellilere yönelik tayin düzenlemesi bulunmakta mıdır?

Kamu da işçi kadrosunda çalışan engellilere yönelik tayin işlemleri ise, aynı şartlar altında sadece 5620 sayılı Kanuna eklenen madde ile yapılmaktadır.

3. GENETİK – KALITIMSAL HASTALIK VE YURTİÇİ - YURTDIŞI TEDAVİ

Genetik-kalıtımsal hastalık taşıyıcılığı olan çiftlerin çocuk sahibi olmasında karşılaşabilecekleri hukuksal engeller var mıdır?

28. Genetik Danışmanlık ve PGT ( Preimplantasyon Genetik Test ve Tüp Bebek Tedavi desteği)

Kalıtımsal hastalığı olan ya da taşıyıcı olan evli çiftin kalıtımsal hastalığı olmayan çocuk dünyaya getirmesine yönelik Genetik Preimlantasyon Tanı ve tüp-bebek tedavileri ile ilgili ödemeler SGK tarafından karşılanmaktadır.

Not: Mevcut evliliğinde sağlam çocuk sahibi olan çiftler bu hizmetten yararlanamaz.

Not: Hastalığın SUT eki olan listede yer alması gerekmektedir. “Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT) ile In vitro Fertilizasyon (IVF) Yapılacak Kalıtsal Hastalıklar Listesi (EK-2/K)”

Not: İlgili işlemler, sözleşmeli/protokollü üçüncü basamak resmi sağlık hizmeti sunucularında düzenlenen sağlık kurulu raporuna dayanılarak yapılmalıdır.

Not: En Fazla 3 deneme SGK’nın ödeme kapsamındadır.

Not: Bu durumlarda Tüp bebek tedavisinin karşılanması için aşağıdaki şartlar da gereklidir:

Kadın 23 yaşından büyük kırk Yaşından küçük olmalıdır.

Uygulamaların yapıldığı merkez SGK ile sözleşmeli merkez olmalıdır.

Eşlerden biri en az 5 yıldır GSS’li veya bakmakla yükümlü olunan ve 900 GSS prim günü sayısının olması gerekmektedir.

29. Yurtdışından gelen hastalar özel sigortadan yararlanabilir mi?

Yurtdışından gelen hastalar, gelmeden önce vizeleri içerisine dâhil olan sağlık sigortasını yaptırdıkları takdirde sağlık kurum ve kuruluşlarından faydalanabilirler.

Ayrıca Türkiye’de de özel sağlık sigortası yaptırabilirler.

30. Yurtdışından gelen hastalar Genel Sağlık Sigortasından yararlanabilir mi?

Türkiye'de oturma izni veya çalışma izni ile bulunan yabancılar GSS'li olabilirler. Bu kişiler Türkiye'de en az bir yıl ikamet ettikten sonra GSS kapsamına dâhil olabilirler ve bir aylık prim ödedikten sonra tedavi hizmetlerinden yararlanabilirler.

Yabancılar GSS'li olmadan önce herhangi bir kronik hastalık tanısı almışlarsa bu hastalıklarını GSS kapsamında tedavi ettiremezler.