Kansere dair herhangi bir semptomu olmayan kişilerde kanserin (veya kansere dönüşebilecek anormal hücrelerin) kontrol edilmesine tarama denir.1 Düzenli kanser taramaları yaptırmanın aşağıdaki gibi birçok faydası bulunmaktadır;2

  • Tedavi edilmediği takdirde vücutta kansere dönüşecek değişiklikleri bularak kanseri önlemeye yardımcı olabilir.
  • Tedavinin daha kolay olduğu erken evrelerde kanserin teşhis edilmesini sağlayabilir.
  • Kanserin erken teşhisi, daha kısa sürede tedavi edilmesi ve daha hızlı iyileşme anlamına gelebilir.

Farklı kanser türleri için çeşitli tarama programlarının yanı sıra, kişilerin evde uygulayabileceği kendi kendine muayeneler de bulunmaktadır.

Kendi Kendine Meme Muayenesi

Meme kanserine erken dönemde tanı konması, tedavinin başarıya ulaşması ve kişinin hayatta kalma şansını arttırmaktadır. Erken teşhiste en önemli faktör, kişinin bu konuda bilinçlenmesidir. Erken tanı için aşağıdaki yöntemler uygulanmaktadır.3,4

20-40 yaş arası: Her kadının ayda bir kez kendi kendine meme muayenesi yapması gerekmektedir. Ayrıca iki yılda bir düzenli olarak meme muayenesi olunmalıdır. Kendi kendine meme muayenesi için en uygun zaman adetin başladığı gün 1.gün olarak sayılarak 7-10 günler arasıdır.

40-69 yaş arası: Ayda bir kendi kendine meme muayenesi yapılmalı, yılda bir hekime meme muayenesi için başvurulmalı ve iki yılda bir mamografi çektirilmelidir. Kendi kendine meme muayenesi için en uygun zaman adetin başladığı gün 1.gün olarak sayılarak 7-10 günler arası ve adet görmeyen kadınlar için akılda kalması kolay olması için her ayın belirli günüdür.

Ülkemizde her ilde bulunan 'Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi'nde kadınlar için meme kanseri tarama programı kapsamında ücretsiz olarak verilen hizmetler şunlardır:5

• Kendi kendine meme muayenesi danışmanlığı

• Yılda bir klinik meme muayenesi

• 40-69 yaş arası kadınlara iki yılda bir mamografi (meme filmi) çekilmesi

Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri Taramaları

Rahim ağzı kanserinin erken tanısı için en iyi yol, düzenli tarama testlerini yaptırmaktır. Rahim ağzı kanseri taraması için HPV ve Pap Smear testleri kullanılmaktadır. Bu testler tek başına veya aynı anda yapılabilir. Düzenli taramanın rahim ağzı kanserlerini önlediği ve hayat kurtardığı gösterilmiştir.6

Erken tanı, kanser öncesi dönemde ve kanserin erken evrelerinde tedavi şansını büyük ölçüde artırır. Rahim ağzı kanserinin herhangi bir belirti ve semptomunun farkında olmak da tanıda gecikmelerin önlenmesine yardımcı olabilir.6 Tarama için yapılan Pap Smear ve HPV testleri aşağıdaki gibi uygulanır;

Pap Smear Testi: Sadece birkaç dakika süren ve acısız bir işlemdir. Muayene sırasında vajinaya yavaşça spekulum adı verilen bir alet yerleştirilir. Spekulum vajinanın duvarlarını ayrı tutar, böylece rahim boynu kolayca görülebilir. Sonrasında yumuşak bir fırça kullanılarak örnek alınır. Alınan hücre örneği, kansere veya kanser öncüsü olabilecek lezyonlara işaret eden hücrelerin varlığını araştırmak için bir laboratuvara gönderilir.7

HPV Testi: Pap Smear testi ile aynı şekilde uygulanır. Rahim ağzında kansere veya kanser öncüsü olabilecek lezyonlara neden olabilecek virüslerin varlığı araştırılır.8

Pap Smear ve HPV testleri ayrı ayrı ya da aynı anda uygulanabilir. Sağlık Bakanlığı önerilerine göre, 30-65 yaş aralığındaki kadınlara her 5 yılda bir HPV ve Pap Smear testi uygulanmalıdır.7

Kendi Kendine Cilt Muayenesi

Düzenli olarak kendi kendinize cilt muayenesini uygulamak, hastalığın iyileşme olasılığının daha yüksek olduğu erken dönemlerde teşhis edilmesine yardımcı olabilir.9

Cilt kanserinin erken tanısı için ayda bir kez tüm vücudun incelenmesi önemlidir. Büyüyen veya değişen mevcut benler veya lezyonlar görüldüğünde bir uzmana danışılmalıdır.10

Aşağıdaki malzemeler ve adımlarla cilt kanserine karşı kapsamlı bir kendi kendine cilt muayenesi gerçekleştirebilirsiniz.10

  • Parlak bir ışık
  • Bir adet tam boy aynası
  • Bir adet el aynası
  • İki adet sandalye veya tabure
  • Bir adet fön makinesi
  • Cildinizdeki değişikleri not etmek için kağıt ve kalem (Not etmek yerine fotoğraflarını da çekebilirsiniz.)

1. Yüzünüzü inceleyin.

Özellikle burnunuzu, dudaklarınızı, ağzınızı, kulaklarınızın ön ve arkasını kontrol edin. Net bir görüş elde etmek için boy ve el aynasını birlikte kullanabilirsiniz.

2. Saç derinizi inceleyin.

Saç kurutma makinesi ve ayna kullanarak saç derinizi iyice inceleyin. Her bölümünü gördüğünüzden emin olun. Bir arkadaşınızdan veya aile üyesinden yardım isteyebilirsiniz.

3. Ellerinizi kontrol edin.

Avuç içlerinizi, elinizin üstünü, parmaklarınız arasını ve tırnaklarınızın altını kontrol edin. Daha sonra alt kolunuzun önüne ve bir ayna yardımıyla arkasına bakın.

4. Kollarınızı tarayın.

Boy aynasının önünde durun, dirseklerden başlayarak üst kollarınızın her tarafını inceleyin. Koltuk altlarını unutmayın.

5. Gövdenizi inceleyin.

Boynunuza, göğüs bölgenize ve gövdenize odaklanın. Meme altlarını kontrol etmeyi unutmayın.

6. Sırtınızın üst kısmını kontrol edin.

Sırtınız tam boy aynasına dönükken, el aynasını kullanarak boynunuzun arkasını, omuzlarınızı, sırtınızın üst kısmını ve 4. adımda göremediğiniz üst kollarınızın arkasını inceleyin.

7. Belinize bakın.

İki aynayı da kullanarak, belinizi, kalçalarınızı ve her iki bacağınızın arkasını kontrol edin.

8. Bacaklarınızı inceleyin.

Bir sandalyeye ya da tabureye oturun ve bacaklarınızı sırayla diğer sandalyeye ya da tabureye koyun. Cinsel organları incelemek için el aynasını kullanın. Her iki bacağın önünü ve yanlarını kontrol edin. Ardından, ayak tabanlarını, ayak parmaklarını, tırnak altlarını, ayak bileklerini ve ayakların üstünü inceleyin.

Kolorektal (Kolon ve Rektum) Kanseri Taramaları

Kalın bağırsak kanseri olarak da bilinen kolorektal kanser (kolon ve rektum kanseri) genellikle kolon veya rektumdaki poliplerden (anormal büyümelerden) gelişir. Tarama testleri ile kanser öncüsü olan bu polipler saptanabilir, böylece kansere dönüşmeden poliplerin alınması sağlanabilir. Tarama testleri ayrıca, kanser varlığında kanserin erken dönemde teşhis edilmesine ve böylelikle kanser tedavisine daha iyi yanıt alınmasına olanak sağlar.11

50-70 yaş arasındaki (50 ve 70 yaş dahil) tüm erkek ve kadınlar, kolorektal kanser için rutin taramadan geçmelidir. Ailesinde kalın bağırsak polipleri, kolorektal kanseri, Crohn hastalığı, ülseratif kolit, veya kalıtsal polipozis/polipozis dışı sendrom öyküsü olan kişilerde 40 yaşından itibaren tarama başlanmaktadır.12

Türkiye’de kolorektal kanser taramaları Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM), Sağlıklı Hayat Merkezleri (SHM) ve Aile Sağlığı Merkezlerinde (ASM) 2 yılda bir ücretsiz olarak gaitada gizli kan testi ile hızlı ve güvenilir şekilde yapılmaktadır. Ayrıca 50-70 yaş arasında kişilere, her 10 yılda bir kolonoskopi ile tarama önerilmektedir.12

Referanslar:

(1)https://www.cancer.gov/about-cancer/screening. (Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(2)https://cancer.ca/en/cancer-information/find-cancer-early/screening-for-cancer/benefits-and-limitations-of-regular-cancer-screening.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(3)https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-turleri/kanser-turleri/meme-kanseri.html.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(4)https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/afis_ve_brosur/14-_KKMM_Brosuru_1-2.pdf.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(5)https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-taramalari. (Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(6)https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/detection-diagnosis-staging/how-diagnosed.html.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(7)https://hpvtarama.saglik.gov.tr/duyurular/Sayfa/HpvTaramaTestiNasilYapilir.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(8)https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/infectious-agents/hpv/hpv-and-hpv-testing.html.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(9)https://www.cancer.net/cancer-types/skin-cancer-non-melanoma/screening.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(10)https://www.skincancer.org/early-detection/self-exams/.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(11)https://www.cdc.gov/cancer/colorectal/basic_info/screening/index.htm.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)

(12)https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-tarama-standartlari/listesi/kolorektal-kanser-tarama-program%C4%B1-ulusal-standartlar%C4%B1.html.(Son erişim tarihi: 15.03.2022)